De ethiek en de mentor: er zijn geen pasklare antwoorden

Edward de Bruin

Mentorschap Haag en Rijn, Platform VG Haaglanden en Voorall organiseerden op 15 december 2022 de workshop 'Familie-mentoren/curatoren van mensen met een verstandelijke beperking’. Een van de onderwerpen die daar aan de orde kwamen, was het ethisch aspect van het mentorschap. Beslissen over anderen blijft lastig, zeker als het gaat om je zoon of dochter.

De basisprincipes

Mentorschap Haag en Rijn onderscheidt vier ethische basisprincipes bij het uitvoeren van het mentorschap:

Niet schaden: voorkomen dat je iemand schade doet. Dit lijkt een vanzelfsprekend uitgangspunt, maar in de toepassing is het soms nog lastig. Breng je bijvoorbeeld iemand schade toe door hem juist wel of juist niet te opereren? De balans is soms moeilijk te vinden. Een vuistregel is dat de voordelen van ingrijpen moeten opwegen tegen de nadelen. Een tweede vuistregel is dat de minst schadelijke ingreep gekozen moet worden.

Weldoen: bevorderen van iemands welzijn (gezondheid en/of welbevinden). Een belangrijk verschil tussen het principe van niet schaden en weldoen is dat het eerste vooral vraagt iets niet te doen, bepaalde handelingen (die schadelijk zijn) na te laten, terwijl het principe van weldoen juist vraagt iets wél te doen. Het is dan ook vaak makkelijker om te voldoen aan niet-schaden, dan aan weldoen.

Rechtvaardigheid: dit betekent dat gelijke gevallen gelijk behandeld moeten worden, en ongelijke gevallen ongelijk. Voor artsen betekent dat bijvoorbeeld dat rijke patiënten geen voorrang krijgen op arme patiënten bij een behandeling op de eerste hulp. Het betekent ook dat patiënten met acute klachten wél voorrang krijgen op patiënten zonder acute klachten. In dat geval gaat het immers om een ongelijke situatie.

Zelfbeschikking: respect voor iemand, voor diens opvatting, keuzen en leefwijze. Zelfbeschikking draait om keuzevrijheid en het recht zélf te bepalen wat er met je gebeurt: het zelfbeschikkingsrecht van cliënten. Zelf de verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven en dat op je eigen manier vormgeven. Voorwaarde voor het respecteren van keuzes van cliënten is dat die keuze vrijwillig is (niet onder druk van anderen), en geïnformeerd (de cliënt is op de hoogte van de meest relevante feiten). Daarnaast moet de cliënt wilsbekwaam zijn, en dat is in het geval van cliënten van mentoren vaak niet zo. Keuzes hoeven dan niet gerespecteerd te worden wanneer deze anderen (ernstige) schade toebrengt of wanneer de wens ingaat tegen professioneel handelen (bv tegen een richtlijn ingaat, of wanneer sprake is van medisch zinloos handelen). Respect voor eigen zelfbeschikking betekent niet: ‘u vraagt wij draaien’. En daar ontstaat voor familiementoren dus vaak een dilemma.

Het belangrijkste voor iemand is je thuis voelen en beschermd worden

Want, ga er maar aanstaan als ouder of familielid van iemand met een verstandelijke beperking. Wat die laatste wil, is natuurlijk belangrijk, maar je brengt ook je eigen ideeën, normen en waarden mee. En wat doe je dan als een zorgaanbieder je verzekert dat het echt in het belang van je zoon is als die gaat verhuizen, terwijl jij ervan overtuigd bent dat hij het eigenlijk verschrikkelijk zal vinden? Stichting Mentorschap adviseert om eerst te bepalen welke zaken er in het geding zijn, zoals zorg, eerlijkheid, veiligheid, waardigheid etc. Daarna ga je, voor zover mogelijk, daarover in gesprek met je zoon of dochter. De deelnemers aan de workshop vonden de volgende insteek daarbij belangrijk.

Normen en waarden zijn voor iedereen anders. Je neemt altijd je eigen beelden mee over zaken als ‘veiligheid’ en ‘zorg’. Vanuit die eigen normen en waarden moet je komen tot wat het beste is voor je zoon of dochter. Je moet de knop uitzetten hoe je zelf denkt, je moet je empathisch vermogen benutten. Als je een besluit neemt (over iemand anders), vraag je dan af door welke (gemeenschappelijke) normen en waarden dat wordt gedragen.

Misschien niet het Ei van Columbus, maar het geeft misschien wat handvatten voor het nemen van moeilijke beslissingen. Nog een laatste:

In een dilemma is er geen ‘goed’ of ‘fout’. Het belangrijkste voor iemand is je thuis voelen en beschermd worden.

Voor dit stuk is rijkelijk, en ook wel wat vrijelijk, geput uit de theorie van de Workshop voor familie-mentoren/curatoren. Meer informatie vind je hier: https://mentorschaphaagenrijn.nl/